نخستین رویداد پوشاک ایرانی “مدساز” که با هدف شناسایی طراحان و دانشجویان مستعد حوزهی مد و لباس آغاز به کار کرده بود، در خانهی اندیشمندان علوم انسانی مورخ ۱۹ آبان به کار خود پایان داد. این رویداد که جمعی از طراحان لباس، متخصصان، دانشجویان و علاقهمندان به مد و هویت ایرانی را گرد هم آورده بود، فرصتی فراهم کرد تا پیوند میان طراحی مد، هویت و فرهنگ ایرانی مورد بررسی قرار گیرد.
در ابتدا، پنلی تخصصی با محوریت نشانهشناسی مد برگزار شد؛ این پنل به واکاوی جلوههای هویت فرهنگی در پوشاک ایرانی پرداخت و بستری برای تبادل دیدگاهها و تجربهها میان شرکتکنندگان و سخنرانان ایجاد کرد. در اختتامیهی این گردهمایی، از منتخبان رویداد تقدیر به عمل آمد و بر ضرورت حمایت و توسعهی ظرفیتهای خلاقانه در صنعت مد کشور تأکید شد.
لازم به ذکر است که رویداد مدساز بخش جنبی دومین کنفرانس ملی «مطالعات میانرشتهای در ادبیات و هنرهای کاربردی، موسیقی، نمایش و سینما» به شمار میرود و اختتامیهی این رویداد با همکاری مجلهی کمد سارک برگزار شد.
نقش خلاقانه کانسپت ایرانی در رویداد مدساز
در ابتدای این نشست، آقای دکتر حمیدرضا شعیری، ضمن خوشامدگویی به مهمانان، از برگزارکنندگان و همراهان رویداد تشکر کردند. سپس خانم ساره سیاحی، دبیر اجرایی رویداد مدساز از شکلگیری این رویداد، اهداف و ضرورت آن، نحوهی داوری آثار و انتخاب برگزیدگان صحبت کردند. وی اذعان داشت: «از آنجا که یکی از اهداف ما معرفی منتخبان به عنوان کاستوم دیزاینر به جامعهی تئاتر بود، به دنبال نگاههای خلاق و نو بودیم. از سوی دیگر موضوع رویداد، الهام گرفتن از کانسپت ایرانی بود تا بتوانیم در جهت نگاه درست به این مفهوم در مد ایرانی، گامی برداریم.»
در ادامه سیاحی از نحوهی داوری این رویداد توضیحاتی ارائه داد و گفت: «نگاه خلاقانه غیر از طراحی و ارائهی اثر، در انتخاب کانسپت ایرانی هم اهمیت داشت. برخی از مفاهیم مورد استفاده، نیازمند تحقیق و پژوهش بود و برخی آثار از اساطیر و مفاهیم قدیمی در ایران بهره گرفته بودند که برای ما در داوری مهم و ارزشمند بود. امیدواریم که رویداد مدساز و تداوم آن در سالهای آینده، بستری جهت ارتقاء مد ایرانی باشد.»
در پایان، سیاحی از دبیران دومین کنفرانس ملی مطالعات میانرشتهای در ادبیات و هنرهای کاربردی تشکر کرد و از آقای محمد خاضع، مدیر عامل سارک به جهت حمایتهای بیدریغشان از ابتدای شکلگیری رویداد، قدردانی کردند.
پیرامتن ساختن در رویداد مدساز
ابتدای این پنل با سخنرانی آقای دکتر بهمن نامورمطلق، استاد دانشگاه شهید بهشتی و ریاست انجمن علمی هنر و ادبیات تطبیقی ایران آغاز شد. وی در جهت تعریف مد و بررسی تعاریف گوناگون آن، مد را دارای سه ویژگی کلی دانست: «1- مد نمیتواند عمومی و همگانی باشد، 2- مد نمیتواند دائمی و همیشگی باشد بلکه در حال تغییر است 3- مد نمیتواند جهانی و عام باشد بلکه به مکان و فرهنگ خاص تعلق دارد.»
نامورمطلق کتاب “نظام مد” بارت در سال 1967 را به عنوان مرجع بسیار مهم نشانهشناسی و زبانشناسی مد معرفی کرد و بر این اساس نظام نشانهای مد را تبیین کرد. وی در ادامه گفت: «مد بدون پیرامتن یعنی تبلیغ و گفتمانسازی شکل نمیگیرد. هنرمند، متن را میسازد و صنعت مد پیرامتن را شکل میدهد که از طریق آن دیگران به سمت مد اغوا میشوند. همین رویداد مدساز در حال پیرامتن ساختن برای متن هنرمند است. در این رویداد تبلیغ میکنید، کارهای هنرمندان را نشان میدهید و جایزه تعلق میگیرد که همهی اینها در جهت پیرامتن ساختن نظام مد است.»
نامورمطلق برای خوانش اسطورهای مد نیز به بارت رجوع کرد و گفت: «مد اسطوره است و کارکرد اسطوره مدوزایی است. همانطور که میدانید مدوزا در اساطیر یونان، مورد نفرین آتنا قرار میگیرد و پس از آن میتوانست هر کسی را که به چشمانش خیره میشد، تبدیل به سنگ کند. از نظر بارت، مد از طریق زیباییها تلاش میکند که نقش مدوزایی را انجام دهد و افراد را میخکوب کند تا مخاطبان را فریب دهد. فریب از این منظر که مخاطب عامی، نمیتواند لایههای زیرین مد را تشخیص دهد و فکر میکند با مد میتواند شبیه اساطیر زیبایی شود. در کل بارت نگاهی انتقادی به مد داشت.»
در انتها نامورمطلق به این نکته اشاره کرد: «اگر قابلیت تولید محصول مناسب حوزهی مد را در کشور نداشته باشیم، مطمئناً ما مصرفکنندهی جوامع دیگر میشویم. از این رو، این جلسات بسیار مهم است؛ زیرا تلاش میشود تا مد ایرانی ساخته و شکل داده شود.»
تا چه اندازه در ایران نیازمند طراحان لباس خلاق هستیم؟
سخنرانی بعدی توسط آقای امیرحسین مهدیزاده، مدرس طراحی لباس با موضوع جایگاه طراحان لباس در صنعت پوشاک ایران انجام شد. ایشان در ابتدا از برگزاری رویداد مدساز ابراز خرسندی کردند و گفتند: «بهتر است این رویدادها بیشتر در کشور برگزار شود تا ما هرچه بیشتر از وضعیت مد آگاه شویم. همچنین مد یکی از اتفاقات مهم و پولساز هر کشوری تلقی میشود و باید به دید جدیتری به آن نگاه کرد.»
وی به نسبت آموزشگاههای طراحی لباس، کلاسهای دانشگاهی با بستر کار، طراحی و تولید موجود در کشور اشاره کردند و اذعان داشتند: «به نسبت خروجی طراحان لباس از بسترهای آموزشی کشور، تا چه اندازه استودیوهای خلاقیت طراحی لباس در کشور داریم؟ برای مثال در پاریس اگر دانشجویی در حال تحصیل در رشتهی طراحی لباس است، برند دیور هم در پاریس وجود دارد تا بعداً آن دانشجو را استخدام کند. تا چه اندازه نیاز داریم که طراحان لباس در ایران، مزون شخصی بزنند و وبسایت داشته باشند؟! کار کردن با دست مهمترین ابزار کار طراح لباس است. یاد بگیرید ببرید و بدوزید و خلاق باشید. بزرگترین دشمن خلاقیت، ترس است و هوش و آیکیو نقشی در خلاقیت ایفا نمیکند. خلاقیت یعنی بازیگوشی. »
مد ساختارگرا و مد آرمانگرا
آقای دکتر حمیدرضا شعیری، استاد تمام گروه زبان فرانسه دانشگاه تربیت مدرس و ریاست انجمن ایرانی زبان و ادبیات فرانسه، سخنرانی خود را با پرسشی از رولان بارت آغاز کرد: «چرا مردان مانند زنان، دامن نپوشیدند، ولی زنان مانند مردان شلوار پوشیدند؟ این سوال همچنان بی پاسخ مانده است.»
وی ادامه داد: « به تعریف من ، مد ادامهی تن ماست !یعنی تن ما از طریق پوشش، خود را بازتاب میدهد. من مد را به چند دستهی متنوع تقسیم میکنم:
1- مد به مثابه عادت و ساختار که شامل یونیفرمها میشود و نام دیگر آن، مد ایجابی است. 2- مد به مثابه زیبایی و نظم که دارای هارمونی و یکپارچگی است. 3- مد به مثابه رخداد یعنی خروج از هارمونی و یکپارچگی: چینخوردگی، شکستگی و بازی سایه روشن؛ حرکت بین بودن و نبودن یا بین آشکار و پنهان را شامل میشود. 4- مد به مثابه آرمان و شوریدگی یعنی استحاله و دگردیسی که مد به استعاره و شاعرانگی تبدیل میشود. در این نوع مد شاهد تودرتویی، تکثر، جابجایی، تکثیر لایهها، برجستگی و فرورفتگی هستیم.»
وی کلیترین دستهبندی مد را شامل مد ساختارگرا و مد آرمانگرا تعریف میکند. ایشان با اشاره به نقاشی برانزینو که اِلنور را تصویر کرده بود نمونهای از ساختارگرایی در مد را توضیح دادند. این نوع نقاشیها، پوشش دوران کلاسیک را به ما نشان میدهد که ساختارهای منظم و خطوط لباس در راستای ایجاد قدرت، شکوه و استحکام است.
شعیری در ادامه اذعان داشت: «در دورهی باروک نگاه به مد و پوشش تغییر اساسی میکند و پوششها تبدیل به لباسهایی لایه لایه، چیندار و پفدار میشوند. از اینرو دیگر آن جنبهی اقتدار که در لباسهای کلاسیک مشاهده میکردیم، در این لباسها وجود ندارند. در باروک نظم بهم میریزد تا به جای قدرت، در لباس حرکت را ببینیم و تمام این تغییرات باعث میشود تا مد تبدیل به جریانی تخیلآفرین شود.
یکی دیگر از مواردی که جریان مد را به شدت تغییر داد، ماسکهای آفریقایی بود که دارای خطوط هندسی نامنظم، برجستگیها و فرورفتگیهای متعدد بود و سبب شد که این نقابها برای ما رازآلود جلوه کنند. دلیل تأثیرگذاری این نقابها بر ما آثار پیکاسو است که بعد از سفر او به آفریقا درون آثارش نمود پیدا کرد و سبک خود را با الهام از ماسکهای آفریقایی بنا گذاشت .این سبک مستقیماً بر طراحان مد اثر گذاشت و ما امروزه بسیار با آن در طراحی مد مواجه میشویم.»
ابژه و مد؛ بازی معنا و بی معنایی
خانم دکتر مرضیه اطهاری نیکعزم، دانشیار دانشگاه شهید بهشتی و نشانهشناس در باب ابژه و مد؛ بازی معنا و بی معنایی سخنرانی کردند. ایشان ابتدای سخنرانی خود را با این سوال آغاز کردند: «چگونه در مد از معنا به بیمعنایی میرسیم و بالعکس؟ آیا مد واقعاً جریانی معناساز است؟» هم چنین ذکر کردند که ابژه در فرهنگ لغت چیزیست که در مقابل ما قرار میگیرد و به ما ادراک میدهد. این ادراک میتواند یک تصویر ذهنی یا یک واقعیت عینی باشد. همانطور که لباس جزو ابژههاست و برای ما معناسازی میکند.
اطهاری ضمن اشارهای کوتاه به رسالهی دکتری و تعریف مد از منظر آلژیرداس ژولین گریماس، صحبت خود را با نظریات رولان بارت ادامه داد و گفت: «بارت از آن جهت که زبانشناس ساختارگرا بود و معتقد بود هرچه که معنا تولید میکند، در دال زبانهای کلامی هستند و زبانهای غیر کلامی نمیتوانند صحبت کنند، نتیجه گرفت که مد هم در حال ساخت زبان خودش است. این ایده بعدها با شکست مواجه شد زیرا بارت در نهایت به این نتیجه رسید، معنایی که از مد حاصل میشود مبهم است و نمیتوان مانند زبان کلامی از آن معنای مشخصی استخراج کرد و همواره پارادوکسیکال است.»
اطهاری اذعان داشت: «از سال ۲۰۰۰ اتفاق جدیدی افتاد که به مدد رشتههای مختلف مد را گفتمانی اجتماعی تعریف کردند و نه فقط ابژه، بلکه مد به عنوان ابژه در ارتباط با سوژه تعریف میشود.»
ایشان صحبت خود را با سخنی از خانم لوسیا سانتالا (Lucia Santaella) به پایان رساندند: «مد توانایی این را دارد که داستان دنیای معاصر شود و هویت سوژهی جدید را دوباره تعریف کند.»
جواهرات پوشیدنی به مثابه نشان گرهای مد در بطن فرهنگ و اجتماع
در ادامه آقای سهراب احمدی، زبانشناس و پژوهشگر هنر، دربارهی جواهرات پوشیدنی به مثابهی نشانگرهای مد سخنرانی کردند. ایشان در تعریف جواهرات معاصر گفت: «جواهر ابژهای تزئینی است که ماده و کاری که روی آن انجام میشود ظریف است، اما امروزه جواهر دیگر چنین معنایی ندارد و جواهرات کلاسیک از چنین قاعدهای پیروی نمیکنند.» سپس چند نمونه از جواهرات معاصر را که در ایران و دیگر نقاط جهان ساخته شدهاند، نشان دادند که متشکل از برگ گیاهان، ناخن، مو و حتی فلزاتی مانند آهن بودند که دیگر ارزش بالایی ندارند.
در ادامه در مورد جواهرات پوشیدنی صحبت کردند که رشد آن در دههی هفتاد اتفاق افتاد و تاکنون ادامه دارد. برای بررسی این مورد به جواهرات پرویز تناولی اشاره کرد و گفت: « رویکرد اصلی تناولی، کندن از اصول مفهوم غربی و بازگشت به سنت ساخت اشیا در ایران بود، از اینرو جواهرات و و مجسمههای تناولی، ریشهای ژرف در فرهنگ ایران پیش و پس از اسلام داشته است. گاهی یک ابژهی هنری تبدیل به بازی ارزش و رقابت برای به دست آوردن آن اثر میشود و در این رقابتهای سنگین یک مد شکل میگیرد و قراردادی وضع میشود.»
در ادامه آقای محمدرضا عزیزی، دبیر اجرایی دومین کنفرانس ملی مطالعات میانرشتهای ادبیات و هنرهای کاربردی و مدرس حوزهی موسیقی، تارنوازی بداهه در دشتی را نواختند.
همکاری مجله کمد سارک با رویداد مدساز
در انتهای سخنرانیها، خانم پرستو نباتی، سردبیر مجلهی کمد سارک در مورد مجلهی کمد و چگونگی ملحق شدن برند سارک به رویداد مدساز صحبت کردند. وی گفت: «در سال 1397 برند سارک تصمیم گرفت که یک بلاگ برای معرفی محصولات خود داشته باشد، اما از آنجا که به دلایل محدودیتهای بسیار، مجلهی تخصصی حوزهی فشن در ایران نداشتیم، رویکرد این بلاگ تغییر کرد و اینگونه مجلهی کمد سارک راهاندازی شد. ما اکنون صنعت مد را از زوایای مختلف تاریخ، هنر، فرهنگ و سیاست بررسی میکنیم»
پرستو نباتی در خصوص رویداد مدساز اذعان داشت: «مجلات مد بینالمللی، مسابقات مختلفی را برگزار میکنند، برای ما هم فرصتی فراهم شد که با رویداد مدساز همکاری کنیم و به دنبال کشف استعدادها بودیم. طرحهایی که ارسال شد با آنچه که مورد انتظار داوران بود، فاصله داشت. ما به دنبال طراحهای پیشرو هستیم که علاوه بر پیشرو بودن، تحت تأثیر فرهنگ ایرانی، جسارت خارج شدن طرح از روی لباس را داشته و به دنبال ایجاد سیلوئت و فرم جدید باشند. نمونههایی از این دست در آثار ارسالی بود، اما امیدواریم که در سالهای آتی، رویداد مدساز بستری برای ارائهی طرحهای خلاقانهتر و جسورانهتر باشد.»
منتخبان رویداد مدساز
در انتهای برنامه از سخنرانها، داوران رویداد مدساز و منتخبان تقدیر و تشکر شد.
منتخبان بخش طراحی و تصویرسازی
نفر دوم – کتایون عیدی زاده
نفر سوم- نگین صفری و مبینا فلاحی
شایستهی تقدیر- فاطیما موحد
شایستهی تقدیر- مریم سیاه منصوری
منتخبان بخش لباس مفهومی
نفر سوم- نیوشا امراهی
شایستهی تقدیر – عزت نجد نوری
شایستهی تقدیر- صبا خواجوند