بدون آثار زرین‌کوب نمی‌توان به درک درستی از مثنوی رسید
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نخستین جایزه دوسالانه عبدالحسین زرین‌کوب «نقد زرین»، عصر امروز سیزدهم اسفندماه با حضور ایوب دهقانکار، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، ابراهیم خدایار، رئیس انجمن علمی نقد ادبی ایران و دبیر جایزه و روزبه زرین‌کوب در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
دهقانکار در این مراسم با اشاره به پژوهش‌ها و آثار فاخر استاد زرین‌کوب در حوزه نقد ادبی گفت: وقتی وارد مقوله نقد ادبی می‌شویم، دو مقوله را به یکدیگر پیوند می‌دهیم که هر یک دریایی گسترده است. بنابراین برای نقد ادبی باید هر دو را به خوبی شناخت و هدف جشنواره نیز همین مسئله است که مخاطب را به شناخت دقیق از ادبیات و نقد ادبی برساند.
وی با اشاره به معیارهای هفت‌گانه در آیین‌نامه این جایزه ادبی افزود: معیار معرفی نظریه‌های مغفول قدیم و جدید در میان معیارهای دیگر برجسته است و می‌توان به آینده نقد ادبی به ویژه در حوزه نظریه‌پردازی امیدوار بود.
دهقانکار با تأکید بر اینکه در ادبیات و نقد ادبی صرفاً نباید نگاه سنت‌گرایانه داشت، بیان کرد: در واقع باید یافته‌های جدید را خواند و به کار گرفت و به این امر بسنده نکرد و دریچه‌های دیگری را به روی ادبیات باز کرد. زیرا ادبیات این ظرفیت را دارد تا از نگاه و دریچه‌های گوناگون مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین بینارشته‌ای بودن ادبیات نه تنها برای ارتباط با رشته‌های علوم انسانی ظرفیت لازم را دارد، بلکه با علوم پایه نیز می‌تواند ارتباط و پیوند داشته باشد.
وی در ادامه درباره نقد گفت: نقد معانی و تعاریف مختلفی در زبان‌ها و فرهنگ‌های گوناگون دارد و فطرت و ذات انسان با نقد عجین است. همچنین ماهیت وجودی انسان پذیرای نقد است و آن را به عنوان یک عنصر پیش‌برنده می‌شناسد. در همه مکاتب به ویژه دین اسلام نیز بر این مسئله تأکید شده است.
دهقانکار یادآور شد: نخستین جایزه دوسالانه «نقد زرین» دومین جایزه در حوزه نقد است و ما در بهمن امسال جایزه‌ای را برگزار کردیم که به نقد کتاب اختصاص داشت. هر چند نمی‌توان فقط با برگزاری این جوایز حق مطلب را درباره موضوع مهمی چون نقد ادا کرد؛ از این رو پرداختن به نقد در دستور کار خانه کتاب و ادبیات ایران است.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران در ادامه گفت: من نقد را به یک صافی تشبیه می‌کنم که حتماً صوفی باید از آن عبور کند. کسی که در پی تکامل و کمال است باید از این صافی رد شود و بعد از عبور از این صافی است که به درجه پختگی خواهد رسید. امیدوارم هم منتقدان خوب و هم در مقابل نقد تاب‌آوری بیشتری داشته باشیم.
در ادامه این جایزه ادبی پیام محمدرضا شفیعی کدکنی قرائت شد؛ در متن این پیام آمده است: استاد عبدالحسین زرین‌کوب در چند حوزه فرهنگ ایران زمین صاحب‌نظر تراز اول عصر ما بود؛ تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران به ویژه ایران دوره اسلامی و در کنار آن تاریخ ادبیات فارسی و عرفان اسلامی؛ از حاصل احاطه بر این دو قلمرو نیروی اجتهاد شگرفی در میدان نقد ادبی نیز برای او حاصل شده بود. چیزی که معاصران ما کمتر از آن برخوردارند. بر روی هم شخصیت فرهنگی استاد زرین‌کوب مثلثی است که یک ضلع آن را تاریخ و یک ضلع دیگر آن را ادبیات و عرفان شکل می‌دهد و ضلع سوم، نقد ادبی است که درباره کارهای او تا مرز مباحث ادبیات تطبیقی و فلسفه ادبیات و هنر نیز پیش می‌رود.
اینکه چنین مثلثی آیا دقیقاً متساوی‌الاضلاع است یا بعضی ضلع‌ها بلندتر است، پرسشی است که به نظر می‌رسند پاسخ بدان را آیندگان که روش‌های علمی‌تری در اختیار خواهند داشت، بهتر می‌توانند ارائه کنند. قدر مسلم این است که استاد زرین‌کوب یکی از صاحب‌نظران تراز اول تاریخ اجتماعی ایران و تاریخ ادبیات و عرفان و نقد ادبی در عصر ما است. و از آنجا که گرایش‌های نخستین او در جوانی بیشتر حوزه تاریخ بوده است، هرکدام از آن دو ضلع دیگر را که بخواهیم بررسی کنیم، ناچار نگاه ما ریشه در تاریخ خواهد داشت. به همین دلیل، چشم‌انداز عمومی آرای او را تاریخ و تاریخ‌اجتماعی تشکیل می‌دهند تا آنجا که می‌توان گفت وجه غالب در نگاه او نگاه تاریخی است و کمتر به مباحث ساخت و صورت نظر دارد، بی‌آنکه از ارزش‌های فلسفه مرتبط با مباحث ساخت و صورت غافل شده باشد.
بدون آثار زرین‌کوب نمی‌توان به درک درستی از مثنوی رسید
خسرو عزیزی از دانشگاه لرستان در ارتباط تصویری گفت: استاد عبدالحسین زرین‌کوب در بسیاری از علوم به ویژه علوم دانشگاهی خوش درخشیدند. هوش و ذکاوت خدادادی، پشتکار و همت شخصی، روحیه محققانه و انصاف علمی، از ایشان استادی جامع‌الاطراف و کم‌نظیر ساخت. او عاشق زبان و ادبیات فارسی بود و همین عشق به زبان و ادبیات فارسی موجب شد به دیگر علوم نیز بپردازد. آثار این بزرگمرد در زمینه‌های مختلف به روشنی نشاندهنده مقام شامخ علمی ایشان است.
وی با اشاره به تسلط استاد بر زبان‌های عربی، انگلیسی و فرانسه افزود: آثار ماندگار استاد در زمینه تصوف، تحلیل و تفسیر متون عرفانی منحصر به فرد است و سال‌هاست که مرجع علمی استادان و دانشجویان است. آیا بدون «سر نی» و «بحر در کوزه» می‌توان به درک درستی از مثنوی رسید؟ صفحه زرین آثار و اوج هنر و توانایی استاد زرین‌کوب در نقد ادبی نیز حائز اهمیت است و سیری در شعر فارسی و آشنایی با نقد ادبی تا ده‌ها کتاب و مقاله ایشان که منبع و مرجع و شیوه‌نامه نقد ادبی ایران است، می‌توان آنها را میراثی ماندگار محسوب کرد.
کتاب‌های زرین‌کوب دارای ویژگی تحقیقی و خلاقانه بود
در ادامه تقی پورنامداریان، استاد دانشگاه در پیامی صوتی گفت: متأسفانه یکی از بداقبالی‌های عدیده من محرومیت از کلاس حضوری استاد بود. در آن سال‌ها که من در دوره دکتری دانشگاه تهران درس می‌خواندم، گویا ایشان در ایران نبودند، اما من نیز همانند بسیاری دیگر شاگرد غیابی استاد بودم و از طریق آثارش که در خواندن آنها همه از یکدیگر سبقت می‌گرفتند، با استاد بیشتر آشنا شدم. همواره آرزوی دیدن استاد را داشتم.
وی افزود: در یکی از روزهای تعطیلات عید بود که در خانه استاد شفیعی کدکنی بودم و زمان خداحافظی، ایشان گفت که می‌خواهد به دیدن استاد زرین‌کوب برود؛ بهانه پیدا شده بود تا من هم استاد را ببینم. در معیت ایشان اضطرابم کم شد. در اتاق استاد زرین‌کوب میهمان‌های زیادی حضور داشتند و استاد به حرف حاضران گوش کرده و به سوالات آنها پاسخ می‌دادند؛ برخوردشان با من که احساس حقارت می‌کردم، چنان لطف‌آمیز بود که تصورش را هم نمی‌کردم. این آشنایی جرئتم را برای دیدار استاد بیشتر کرد. حتی جرئت پیدا کرده بودم که گاهی واسطه دیدار دیگران با استاد شوم.
پورنامداریان ادامه داد: هیچ دانشجویی نبود که کتابی از استاد نخوانده و شیفته دانش و قلم ایشان نشده باشد؛ به ویژه که استاد در آن روزها طوری می‌نوشت که کتاب‌هایش هم تحقیقی بود و هم خلاقیت هنری داشت. این ابداع شگفت‌انگیز که فقط استعداد هنری و حافظه بی‌نظیر و اشراف استاد به نقد ادبی و ادبیات فارسی رخصت تحقق‌اش را می‌داد، دامنه مخاطبان او را وسیع‌تر کرده بود.
روزبه زرین‌کوب نیز برگزاری این جایزه ادبی و اهدای جوایز به برگزیدگان را مفید و مؤثر ارزیابی کرد و گفت: استادان نام‌دار زبان و ادب فارسی و پژوهشگران جوان در عرصه زبان و ادب فارسی و فرهنگ ایرانی در این مجلس حضور دارند و به واسطه آنهاست که فروغ تابنده و نور جاویدان فرهنگ ایرانی بیش از پیش جلوه‌نمایی می‌کند.
وی در ادامه بخشی از زندگی‌نامه عبدالحسین زرین‌کوب را که از یکی از دایرة‌المعارف‌ها خواند.
در ادامه، ابراهیم خدایار، دبیر نخستین جایزه دوسالانه «نقد زرین»، استاد زرین‌کوب را در تاریخ نقد ادبی جدید ایران پدیده‌ای کم‌نظیر خواند و بیان کرد: او در پیشانی نقد جدید آنچنان می‌درخشد که سال‌های سال نورافشانی آن در متن تفکر انتقادی ایران ادامه خواهد داشت.
وی افزود: با مروری بر تاریخ نقد ادبی جدید در ایران، منتقدی که بتوان میراث وی را با استاد زرین‌کوب از نظر حجم، گستره پژوهش‌های انتقادی و دامنه تأثیرگذاری در میان جامعه مخاطبان در دو کفه یک ترازو نهاد، نمی‌یابیم. استاد زرین‌کوب با وجود آگاهی به دانش نقد ادبی در جهان غرب و نیز اطلاع از میراث انتقادی هم‌نسلان خود در جهان اسلام با تکیه بر متن خودی راهی را پیش‌روی مخاطب خود گشود که پیش از وی سابقه نداشته است. این در حالی است که وی در آثار فراوان انتقادی خود که آنها را با زبان جدید به میان عامه مخاطب آورده بود، هرگز مرعوب دیگری نشده و رنگ غیر به خود نگرفته بود و این ویژگی مهمترین نشان نقد زرین است.
در پایان این مراسم، داوود پورمظفری برای مقاله «کلانساختار مقامات صوفیان»؛ سینا جهان‌دیده برای مقاله «تحلیل گفتمان انتقادی تلمیح و ایدئولوژی…» و رحمان مشتاق‌مهر برای مقاله «بازخوانی تعلیقات شفیعی کدکنی بر غزلیات شمس» نیز به عنوان برگزیدگان نخستین جایزه دوسالانه «نقد زرین» شناخته شدند.
